Wat biedt het kogelforum voor haar leden?
Als gast van het kogelforum heb je toegang tot een enorme hoeveelheid informatie. Niet alleen kun je profielen en ervaringen van verschillende soorten kogelvissen nalezen, ook kun je op de meest uiteenlopende vragen een antwoord vinden!
Maar er is meer! Voor onze leden hebben we nog meer categorieen beschikbaar gesteld. Deze onderwerpen zijn als gast niet leesbaar. Als lid heb je toegang tot aquariumdagboeken, marktplaats vraag & aanbod, artikelen, stellingen, nieuws, een speciaal gedeelte voor fun & off topic en "wie is wie" waar je de Nederlandse kogelvissenliefhebbers persoonlijk leert kennen.
Wil je volledig gebruik maken van alle mogelijkheden die het forum te bieden heeft? Maak dan hier je gratis account aan.
Kogelforum.nl gebruikt cookies om instellingen te onthouden. Klik hier voor meer informatie.
Maar er is meer! Voor onze leden hebben we nog meer categorieen beschikbaar gesteld. Deze onderwerpen zijn als gast niet leesbaar. Als lid heb je toegang tot aquariumdagboeken, marktplaats vraag & aanbod, artikelen, stellingen, nieuws, een speciaal gedeelte voor fun & off topic en "wie is wie" waar je de Nederlandse kogelvissenliefhebbers persoonlijk leert kennen.
Wil je volledig gebruik maken van alle mogelijkheden die het forum te bieden heeft? Maak dan hier je gratis account aan.
Kogelforum.nl gebruikt cookies om instellingen te onthouden. Klik hier voor meer informatie.
Giftigheid van kogelvissen
Vele kogelvissen zijn erg giftig door de aanwezigheid van tetrodotoxine, een verlammend gif. De vis ontleent dit gif aan een symbiotische bacterie en accumuleert het in een aantal organen en in de huid. Tegenwoordig zijn er ook gekweekte kogelvissen die meestal vrij zijn van de bacterie en daarom niet giftig. Het gif bevindt zich vooral in de eierstokken en in mindere mate in galblaas, lever en darm.
Japanse koks die deze vis serveren dienen dan ook een speciaal examen afgelegd te hebben om dit veilig te kunnen doen. Daarom gebeurt het vrijwel nooit meer dat er in Japan mensen overlijden door het eten van fugu (meestal de Takifugu rubripes). Bovendien zijn er tegenwoordig ook gekweekte kogelvissen die meestal vrij zijn van de bacterie en daarom niet giftig. Door zijn grote formaat en geringe dosis gif in het lichaam is de Takifugu rubripes) goed te bereiden voor "Fugu".
Tetrodotoxine
Tetrodotoxine (TTX) is een sterke neurotoxine. De naam is afgeleid van de visorde die het vergif bij zich dragen, de Tetraodontiformes, waartoe onder andere de kogelvis en de trekkervis behoren. Daarnaast wordt het gif ook aangetroffen in een aantal andere vissen, salamanders, padden, octopussen, zeesterren en krabben, zoals in de ruwe salamander, de Boulengers klompvoetkikker Atelopus boulengeri, de grote blauwring-octopus Hapalochlaena lunulata en de kleine blauwring-octopus Hapalochlaena maculata. Over het algemeen bevindt het TTX zich in de kogelvis en de blauwgeringde octopus in verschillende organen. Voorbeelden zijn de huid, de lever en speekselklieren. De vrouwelijke kogelvis is echter giftiger dan de mannelijke vorm. Dit komt doordat een deel van het TTX zich bevindt in de ovaria. De concentratie TTX in een kogelvis kan ook nog van het seizoen afhangen. In het voortplantingsseizoen zal de TTX-concentratie het hoogst zijn.
De oorsprong van het gif is onzeker. Men dacht altijd dat TTX endogeen was, dus dat dieren het zelf produceerden. Echter zijn er binnen een bepaalde soort veel verschillen in toxiciteit die niet genetisch verklaarbaar zijn. Daarom zijn er experimenten uitgevoerd. Uit deze experimenten bleek dat diverse bacteriën in staat waren TTX te produceren. Enkele voorbeelden van deze bacteriën zijn de volgende: Pseudomonas spp, Photobacterium phosphoreum en Staphylocossus spp. Ook zijn er twee verschillende mogelijkheden beschreven voor het ontstaan van TTX in dieren. Bij de eerste route wordt het gif door bepaalde bacteriën gemaakt in sediment en wordt het doorgegeven in de voedselketen, met als gevolg dat het gif zich ophoopt in hogere organismen. De tweede route die beschreven is, zegt dat het gif een product is van een symbiose of een parasitaire vorm van micro-organisme die zich in hogere organismen bevinden
Tetrodotoxine is één van de meest potente neurotoxinen ter wereld. Slechts één milligram of minder (een hoeveelheid ter grootte van een speldenknop) is voldoende om een volwassen mens te doden. De dodelijke dosis (LD50) voor een muis is slechts 10 nanogram, wat omgerekend naar een mens zou neerkomen op circa 40 microgram (0,04 milligram). Tetrodotoxine komt voor in hoge concentraties in de ovaria, lever, huid en andere organen van diverse soorten kogelvissen van de familie Tetraodontidae
Een maat van giftigheid van stoffen is de LD-50 waarde. Dit is de dosering van een stof die leidt tot de dood van 50% van de behandelde proefdieren (LD staat voor Lethal Dosis). Om de goftigheid van een aantal stoffen te vergelijken zijn in onderstaande tabel de LD-50 waarden voor een aatal stoffen weergegeven:
De tabel toont dat Neurotoxinen zeer giftig zijn. Vaak zijn enkele milligrammen al voldoende om een mens te doden.
Symptomen en behandeling
De symptomen zijn zeer goed bekend omdat fugu (kogelvis) in Japan een lekkernij is. Bij de kleinste vergissing in de bereiding treden de volgende verschijnselen op. Een licht doof gevoel in lippen en tong circa 20 minuten tot 3 uur na de maaltijd. Vervolgens toenemende tintelingen (paresthesieëen) in gelaat en ledematen, soms met het gevoel te drijven. Hoofdpijn, maagpijn, misselijkheid, diarree, en braken kunnen optreden. Hierna een toenemende verlamming met ademnood. De spraak raakt verstoord, gevolgd door toevallen, soms bewustzijnsdaling en hartritmestoornissen. Het slachtoffer kan soms geheel verlamd zijn, maar nog wel helder van geest tot kort voor de dood, die tussen 20 minuten en 8 uur na de vergiftiging intreedt, meestal na 4-6 uur.
Tetrodotoxine blokkeert de natriumkanalen van zenuwcellen, waardoor de zenuwgeleiding onderbroken wordt en verlamming optreedt. Dit kan fataal zijn als door verlamming de ademhalingsspieren rond het middenrif falen.
Er bestaat geen tegengif, mede omdat het gif zeer snel werkt en de werkingslocatie in de zenuwen moeilijk met medicijnen te bereiken is. Mensen die lijden aan een lichte vergiftiging kunnen met symptoombestrijding door beademing en het toedienen van infusen om hypotensie te voorkomen in leven worden gehouden. Stoffen die de activiteit van het enzym acetylcholinesterase (de zogenaamde acetylcholinesteraseremmers) tegengaan zijn met gemengd succes toegepast.
Biosynthese
De natuurlijke synthese van tetrodotoxine, zoals deze in levende organismen plaatsvindt, is nog niet volledig opgehelderd. Er is een redelijk brede steun voor de hypothese dat micro-organismen verantwoordelijk zijn voor de productie van TTX. Tot deze micro-organismen behoren de Vibrio-bacteriën, in het bijzonder de V. alginolyticus, maar ook de Pseudomonas sp. Deze micro-organismen leven in symbiose met een verscheidenheid aan dieren, die hierdoor TTX bevatten. Aanwijzingen voor het bestaan van deze symbiose zijn o.a.:
Geschiedenis
Het is al millennia lang bekend dat de kogelvis erg giftig is. De Egyptenaren hadden ca. 2700 jaar voor Christus al wetten die mensen verboden om vissen te eten die geen vinnen en schubben hadden, of schelpdieren. Deze wet was waarschijnlijk bedoeld om het volk te beschermen tegen TTX. Dit hebben wetenschappers geconcludeerd omdat de vissen die TTX bevatten, die daar in de buurt hebben geleefd, geen vinnen en schubben hadden of schelpdieren waren. Op 7 september 1774 noteerde kapitein Cook in zijn logboek dat hij en zijn zeelieden zich zwak voelden en last hadden van gevoelloosheid na het eten van de lever van een kogelvis. Ze hadden de resten van de vis (voornamelijk de huid) aan dieren aan boord gevoerd. Deze vonden wel de dood, waarschijnlijk omdat ze een relatief hogere dosis binnen kregen.
Rond 1911 werd bekend dat TTX de giftige stof was in fugu. De actieve stof is gevonden in de ovaria van de fugu. Ongeveer veertig jaar later (1950) werd de stof voor het eerst uit deze ovaria geïsoleerd. In 1963 werd tarichatoxine in Californische watersalamanders vergeleken met TTX door Mitsuru Takata van de universiteit van Osaka. Hieruit bleek dat het om hetzelfde molecuul ging en dat TTX dus niet alleen in bepaalde vissen zat, maar ook in watersalamanders. Een paar jaar later werd ontdekt dat ook kikkers en de blauwgeringde octopussen dit gif kunnen bevatten. In 1970 werd namelijk verklaard dat in de meeste pijlgifkikkers het hoofdgif TTX was. En dat het gif dat de blauwgeringde octopus produceert met zijn speekselklieren, maculotoxine, ook gelijk is aan TTX. Nog later werd TTX ook gevonden in bepaalde weekdieren, sommige krabsoorten en enkele zeesterren. Tot slot is in 1978 de kristallijne vorm van TTX geïsoleerd.
Omdat in Japan kogelvis vaak gebruikt wordt voor fugu, zijn hier sinds 1958 strenge wetten aan verbonden. Koks moeten een driejarige opleiding doorlopen en worden daarna nog steeds streng gecontroleerd. Het kleinste foutje tijdens een dergelijke opleiding kan genoeg zijn om een student uiteindelijk geen diploma uit te reiken. Slechts 30% van de opgeleide mensen krijgt een diploma om fugu in de horeca te mogen bereiden. Daardoor zijn er sinds die tijd nog nauwelijks ongelukken gebeurd in de horeca. Er zijn echter nog wel 50 tot 100 gevallen per jaar bekend met een dodelijke afloop. Deze ongelukken gebeuren over het algemeen thuis, bij mensen die het gerecht willen bereiden, maar hier niet goed in slagen.
Saxitoxine (STX )
Saxitoxine is gevonden bij minimaal 12 zeewater kogelvissen sooretn in Azie. Saxitoxine is een krachtig neurotoxine dat wordt gevormd in bepaalde soorten dinoflagellaten (microscopische algen) in zeewater en cyanobacteriën in zoet water. Schelpdieren die zich met deze algen voeden, concentreren het gif en door het consumeren van dergelijke schelpdieren kunnen mensen en dieren die hoger in de voedselketen staan, vergiftigd worden. Het syndroom staat bekend als paralytic shellfish poisoning (PSP). Symptomen zijn eerst tintelingen in de lippen, tong en mond, gevolgd door spierpijn, draaierigheid en matige gastro-intestinale symptomen (buikpijn, diarree, ...). Een hoge dosis kan na enkele uren leiden tot verlamming en de dood, tenzij er behandeld wordt met kunstmatige beademing. Bij een lage dosis verdwijnen de gastro-intestinale symptomen na enkele dagen. Er bestaat geen tegengif. Het risico op vergiftiging is vooral aanwezig tijdens en na periodes van algenbloei ("red tide" of "harmful algal bloom").
Saxitoxine is een van de meest giftige natuurlijke toxines. De letale dosis (LD50) voor muizen is ongeveer 8 microgram per kilogram lichaamsgewicht; dit is ongeveer 1000 keer giftiger dan het zenuwgas sarin. Voor een volwassen persoon kan een eenmalige dosis van 0,2 milligram dodelijk zijn. De stof is een krachtige en zeer selectieve natriumkanaalblokker: ze blokkeert het transport van natriumionen via potentiaalafhankelijk natriumkanalen in de cellen, maar heeft geen invloed op het transport van chloor- of kaliumionen. Saxitoxine wordt daarom gebruikt in medisch onderzoek naar de rol van deze natriumkanalen bij ernstige neurodegeneratieve en cardiovasculaire ziekten.
De naam saxitoxine is afgeleid van de naam van de mosselsoort Saxidomus giganteus, waaruit het gif voor het eerst in zuivere vorm werd geïsoleerd. Saxitoxines is de gemeenschappelijke naam voor een groep van toxines die verwant zijn aan saxitonine.
Japanse koks die deze vis serveren dienen dan ook een speciaal examen afgelegd te hebben om dit veilig te kunnen doen. Daarom gebeurt het vrijwel nooit meer dat er in Japan mensen overlijden door het eten van fugu (meestal de Takifugu rubripes). Bovendien zijn er tegenwoordig ook gekweekte kogelvissen die meestal vrij zijn van de bacterie en daarom niet giftig. Door zijn grote formaat en geringe dosis gif in het lichaam is de Takifugu rubripes) goed te bereiden voor "Fugu".
Tetrodotoxine
Tetrodotoxine (TTX) is een sterke neurotoxine. De naam is afgeleid van de visorde die het vergif bij zich dragen, de Tetraodontiformes, waartoe onder andere de kogelvis en de trekkervis behoren. Daarnaast wordt het gif ook aangetroffen in een aantal andere vissen, salamanders, padden, octopussen, zeesterren en krabben, zoals in de ruwe salamander, de Boulengers klompvoetkikker Atelopus boulengeri, de grote blauwring-octopus Hapalochlaena lunulata en de kleine blauwring-octopus Hapalochlaena maculata. Over het algemeen bevindt het TTX zich in de kogelvis en de blauwgeringde octopus in verschillende organen. Voorbeelden zijn de huid, de lever en speekselklieren. De vrouwelijke kogelvis is echter giftiger dan de mannelijke vorm. Dit komt doordat een deel van het TTX zich bevindt in de ovaria. De concentratie TTX in een kogelvis kan ook nog van het seizoen afhangen. In het voortplantingsseizoen zal de TTX-concentratie het hoogst zijn.
De oorsprong van het gif is onzeker. Men dacht altijd dat TTX endogeen was, dus dat dieren het zelf produceerden. Echter zijn er binnen een bepaalde soort veel verschillen in toxiciteit die niet genetisch verklaarbaar zijn. Daarom zijn er experimenten uitgevoerd. Uit deze experimenten bleek dat diverse bacteriën in staat waren TTX te produceren. Enkele voorbeelden van deze bacteriën zijn de volgende: Pseudomonas spp, Photobacterium phosphoreum en Staphylocossus spp. Ook zijn er twee verschillende mogelijkheden beschreven voor het ontstaan van TTX in dieren. Bij de eerste route wordt het gif door bepaalde bacteriën gemaakt in sediment en wordt het doorgegeven in de voedselketen, met als gevolg dat het gif zich ophoopt in hogere organismen. De tweede route die beschreven is, zegt dat het gif een product is van een symbiose of een parasitaire vorm van micro-organisme die zich in hogere organismen bevinden
Tetrodotoxine is één van de meest potente neurotoxinen ter wereld. Slechts één milligram of minder (een hoeveelheid ter grootte van een speldenknop) is voldoende om een volwassen mens te doden. De dodelijke dosis (LD50) voor een muis is slechts 10 nanogram, wat omgerekend naar een mens zou neerkomen op circa 40 microgram (0,04 milligram). Tetrodotoxine komt voor in hoge concentraties in de ovaria, lever, huid en andere organen van diverse soorten kogelvissen van de familie Tetraodontidae
Een maat van giftigheid van stoffen is de LD-50 waarde. Dit is de dosering van een stof die leidt tot de dood van 50% van de behandelde proefdieren (LD staat voor Lethal Dosis). Om de goftigheid van een aantal stoffen te vergelijken zijn in onderstaande tabel de LD-50 waarden voor een aatal stoffen weergegeven:
| Stof | LD-50 (mg/kg) | |
| Alcohol | 10.000 | |
| Keukenzout | 4.000 | |
| Morfine | 900 | |
| Nicotine | 1 | |
| Tetrodotoxine | 0.1 | |
| Botuline toxine | 0.00001 | |
De tabel toont dat Neurotoxinen zeer giftig zijn. Vaak zijn enkele milligrammen al voldoende om een mens te doden.
Symptomen en behandeling
De symptomen zijn zeer goed bekend omdat fugu (kogelvis) in Japan een lekkernij is. Bij de kleinste vergissing in de bereiding treden de volgende verschijnselen op. Een licht doof gevoel in lippen en tong circa 20 minuten tot 3 uur na de maaltijd. Vervolgens toenemende tintelingen (paresthesieëen) in gelaat en ledematen, soms met het gevoel te drijven. Hoofdpijn, maagpijn, misselijkheid, diarree, en braken kunnen optreden. Hierna een toenemende verlamming met ademnood. De spraak raakt verstoord, gevolgd door toevallen, soms bewustzijnsdaling en hartritmestoornissen. Het slachtoffer kan soms geheel verlamd zijn, maar nog wel helder van geest tot kort voor de dood, die tussen 20 minuten en 8 uur na de vergiftiging intreedt, meestal na 4-6 uur.
Tetrodotoxine blokkeert de natriumkanalen van zenuwcellen, waardoor de zenuwgeleiding onderbroken wordt en verlamming optreedt. Dit kan fataal zijn als door verlamming de ademhalingsspieren rond het middenrif falen.
Er bestaat geen tegengif, mede omdat het gif zeer snel werkt en de werkingslocatie in de zenuwen moeilijk met medicijnen te bereiken is. Mensen die lijden aan een lichte vergiftiging kunnen met symptoombestrijding door beademing en het toedienen van infusen om hypotensie te voorkomen in leven worden gehouden. Stoffen die de activiteit van het enzym acetylcholinesterase (de zogenaamde acetylcholinesteraseremmers) tegengaan zijn met gemengd succes toegepast.
Biosynthese
De natuurlijke synthese van tetrodotoxine, zoals deze in levende organismen plaatsvindt, is nog niet volledig opgehelderd. Er is een redelijk brede steun voor de hypothese dat micro-organismen verantwoordelijk zijn voor de productie van TTX. Tot deze micro-organismen behoren de Vibrio-bacteriën, in het bijzonder de V. alginolyticus, maar ook de Pseudomonas sp. Deze micro-organismen leven in symbiose met een verscheidenheid aan dieren, die hierdoor TTX bevatten. Aanwijzingen voor het bestaan van deze symbiose zijn o.a.:
- Kogelvissen die in gevangenschap worden geboren en grootgebracht, bevatten geen tetrodotoxine, totdat ze weefsel van een TTX-producerende vis worden gevoerd.
- De blauwgeringde octopus uit Australië, die TTX verzamelt in zijn speekselklieren, is een gastheer van TTX-producerende bacteriën.
- Kogelvissen bevatten V. alginolyticus bacteriën in hun darmen, die daar TTX aanmaken.
Geschiedenis
Het is al millennia lang bekend dat de kogelvis erg giftig is. De Egyptenaren hadden ca. 2700 jaar voor Christus al wetten die mensen verboden om vissen te eten die geen vinnen en schubben hadden, of schelpdieren. Deze wet was waarschijnlijk bedoeld om het volk te beschermen tegen TTX. Dit hebben wetenschappers geconcludeerd omdat de vissen die TTX bevatten, die daar in de buurt hebben geleefd, geen vinnen en schubben hadden of schelpdieren waren. Op 7 september 1774 noteerde kapitein Cook in zijn logboek dat hij en zijn zeelieden zich zwak voelden en last hadden van gevoelloosheid na het eten van de lever van een kogelvis. Ze hadden de resten van de vis (voornamelijk de huid) aan dieren aan boord gevoerd. Deze vonden wel de dood, waarschijnlijk omdat ze een relatief hogere dosis binnen kregen.
Rond 1911 werd bekend dat TTX de giftige stof was in fugu. De actieve stof is gevonden in de ovaria van de fugu. Ongeveer veertig jaar later (1950) werd de stof voor het eerst uit deze ovaria geïsoleerd. In 1963 werd tarichatoxine in Californische watersalamanders vergeleken met TTX door Mitsuru Takata van de universiteit van Osaka. Hieruit bleek dat het om hetzelfde molecuul ging en dat TTX dus niet alleen in bepaalde vissen zat, maar ook in watersalamanders. Een paar jaar later werd ontdekt dat ook kikkers en de blauwgeringde octopussen dit gif kunnen bevatten. In 1970 werd namelijk verklaard dat in de meeste pijlgifkikkers het hoofdgif TTX was. En dat het gif dat de blauwgeringde octopus produceert met zijn speekselklieren, maculotoxine, ook gelijk is aan TTX. Nog later werd TTX ook gevonden in bepaalde weekdieren, sommige krabsoorten en enkele zeesterren. Tot slot is in 1978 de kristallijne vorm van TTX geïsoleerd.
Omdat in Japan kogelvis vaak gebruikt wordt voor fugu, zijn hier sinds 1958 strenge wetten aan verbonden. Koks moeten een driejarige opleiding doorlopen en worden daarna nog steeds streng gecontroleerd. Het kleinste foutje tijdens een dergelijke opleiding kan genoeg zijn om een student uiteindelijk geen diploma uit te reiken. Slechts 30% van de opgeleide mensen krijgt een diploma om fugu in de horeca te mogen bereiden. Daardoor zijn er sinds die tijd nog nauwelijks ongelukken gebeurd in de horeca. Er zijn echter nog wel 50 tot 100 gevallen per jaar bekend met een dodelijke afloop. Deze ongelukken gebeuren over het algemeen thuis, bij mensen die het gerecht willen bereiden, maar hier niet goed in slagen.
Saxitoxine (STX )
Saxitoxine is gevonden bij minimaal 12 zeewater kogelvissen sooretn in Azie. Saxitoxine is een krachtig neurotoxine dat wordt gevormd in bepaalde soorten dinoflagellaten (microscopische algen) in zeewater en cyanobacteriën in zoet water. Schelpdieren die zich met deze algen voeden, concentreren het gif en door het consumeren van dergelijke schelpdieren kunnen mensen en dieren die hoger in de voedselketen staan, vergiftigd worden. Het syndroom staat bekend als paralytic shellfish poisoning (PSP). Symptomen zijn eerst tintelingen in de lippen, tong en mond, gevolgd door spierpijn, draaierigheid en matige gastro-intestinale symptomen (buikpijn, diarree, ...). Een hoge dosis kan na enkele uren leiden tot verlamming en de dood, tenzij er behandeld wordt met kunstmatige beademing. Bij een lage dosis verdwijnen de gastro-intestinale symptomen na enkele dagen. Er bestaat geen tegengif. Het risico op vergiftiging is vooral aanwezig tijdens en na periodes van algenbloei ("red tide" of "harmful algal bloom").
Saxitoxine is een van de meest giftige natuurlijke toxines. De letale dosis (LD50) voor muizen is ongeveer 8 microgram per kilogram lichaamsgewicht; dit is ongeveer 1000 keer giftiger dan het zenuwgas sarin. Voor een volwassen persoon kan een eenmalige dosis van 0,2 milligram dodelijk zijn. De stof is een krachtige en zeer selectieve natriumkanaalblokker: ze blokkeert het transport van natriumionen via potentiaalafhankelijk natriumkanalen in de cellen, maar heeft geen invloed op het transport van chloor- of kaliumionen. Saxitoxine wordt daarom gebruikt in medisch onderzoek naar de rol van deze natriumkanalen bij ernstige neurodegeneratieve en cardiovasculaire ziekten.
De naam saxitoxine is afgeleid van de naam van de mosselsoort Saxidomus giganteus, waaruit het gif voor het eerst in zuivere vorm werd geïsoleerd. Saxitoxines is de gemeenschappelijke naam voor een groep van toxines die verwant zijn aan saxitonine.
